در طول تاریخ تمدن های بسیاری شکفته و پژمرده شده اند که از بعضی از آنها فقط یک اسم باقی مانده است. اما آنچه که اهمیت دارد دیدی است که هر یک از آن ها در شناخت جوامع و فرهنگ ملل مختلف به ما می‌دهند. شهر سوخته یکی از شهرهای باستانی و اعجاب انگیز ایران است که در این پست زاهدانی ها بیشتر با آن آشنا می شویم.
شهر سوخته کجاست؟
شهر سوخته در ۵۶ کیلومتری زابل و در حاشیه جاده زابل زاهدان قرار دارد. شهری باستانی با قدمت پنج هزار ساله.
زمانی که نخستین بنیان‌های هویت فرهنگی و تمدنی بشر شکل گرفت و بعدها به نام ایران زمین شناخته شد. سرزمین که حکایت های فراوانی از حماسه های ملی ایرانیان با آن در ارتباط است.
دلیل نامگذاری شهر سوخته
این شهر در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد پایه گذاری شد و مردم در چهار دوره بین سال‌های ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ قبل از میلاد در آن سکونت داشتند. اما چرا این شهر باستانی به این نام شناخته می‌شود؟
عنوانی که این روزها به نام شهرسوخته شناخته می‌شود آنقدر ها هم قدیمی نیست و در دویست سیصد سال اخیر به این نام معروف شده است. این شهر باستانی در اثر آتش سوزی از بین رفته و ترک مردم از این شهر به این دلیل نبوده است.
وقتی که شما در قسمت های مختلف شهر قدم بزنید براحتی آثار سوختگی و خاکستر را میتوانید در جای این محوطه ببینید خاکستر و اجاق ها در نتیجه زندگی مردم باستان به وجود آمده است.
برخی یافته ها حاکی از آن است که متروک شدن شهر سوخته با تغییرات ناگهانی آب و هوایی یا شاید خشکسالی در دوران باستان در ارتباط است.
شهری ۲۸۰ هکتاری که بقایای آن نشان می دهد شهر دارای چند قسمت اساسی بوده است. بخش مسکونی، منطقه صنعتی، بناهای یادمانی و گورستان که به صورت تپه های متوالی چسبیده به هم در واقع شده اند.
وقتی در محوطه شهر سوخته قدم میزنیم سفال های خرد در همه جا پراکنده شده است. سفال هایی که شاخص ترین داده هایی بودند که به باستان شناسان کمک کردند که بفهمند اینجا یک شهر وجود داشته است.
کاوش های باستان شناسان در شهر سوخته
کلونل بیت یکی از ماموران نظامی بریتانیا از نخستین انسانی بوده است که در دوره قاجار و پس از بازدید از سیستان به این محوطه اشاره کرده است. کسی است که در خاطراتش از این محوطه به شهر سوخته نام برده است.
بعد از آن شهر سوخته توسط باستان شناسان ایتالیایی از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ مورد بررسی و کاوش قرار گرفت. بعد از انقلاب اسلامی هم کاوش‌ها توسط باستان شناسان ایرانی پیگیری شد و همچنان هم ادامه دارد.
آثار شگفت انگیز کشف شده از شهر سوخته
شاید ارزشمندترین آثار و داده های باستان شناسی در سال های قبل به دست آمد که یک زباله دان باستانی در این محوطه پیدا شد ۳۳ متر عمق داشت و دو و نیم متر و قطر آن بود. در این زباله دان باستانی انواع و اقسام اشیا و داده های باستان شناسی به دست آمد که که مهمترین آنها پیکرک های انسانی و حیوانی بود.
علاقه برای کوره پخت سفال و این زباله‌دان باستانی و بسیاری از اولین‌ها که در این شهر تاریخی پیدا شده است.
اولین انیمیشن دنیا
هنرمندی که جام سفالین را بوم‌نقاشی خود قرار داده و توانست در ۵ حرکت بازی را طراحی کند به سمت درخت حرکت و از برگ آن تغذیه می کند.
کشف نخستین چشم مصنوعی جهان
در دسامبر سال ۲۰۰۶ باستان‌شناسان با شی باورنکردنی مواجه می‌شوند. یک چشم مصنوعی متعلق به یک خانم بوده است و قدمتش به ۴۸۰۰ سال برمی گردد. گویا پزشکی در این شهر باستانی به شکل حیرت انگیزی پیشرفته بوده است.
چشم مصنوعی یافت شده در چشم چپ او کار گذاشته شده و با وجود گذشت زمان نزدیک به ۴۸۰۰ سال از ساخته شدن آن هنوز سالم است.جنس این چشم مصنوعی یافت شده هنوز بطور کامل مشخص نشده است اما به نظر می رسد در ساخت آن از قیر طبیعی مخلوط به نوعی چربی جانوری استفاده شده است.
رگه های طلا در چشم مصنوعی شهر سوخته
در روی این چشم مصنوعی ریزترین مویرگ‌های داخل چشم توسط مفتول‌‌های طلایی به قطر كمتر از نیم میلی‌متری طراحی شده‌اند. مردمك این چشم در وسط طراحی شده و تعدادی خطوط موازی كه تقریباً یك لوزی را تشكیل می‌دهند در پیرامون مردمك دیده می‌شود.
عکس زیر مربوط به یک روزنامه ایتالیایی است که چند سال قبل به پیدا شدن اسکلت یک بانوی ایرانی در شهر سوخته که دارای چشم مصنوعی بود اشاره کرده است.
اولین جراحی مغز در جهان
یکی از شگفت انگیزترین یافته های شهر سوخته پیدا کردن نشانه هایی از کهن ترین جراحی مغز متعلق به یک دختر ۱۳ تا ۱۴ ساله بوده است و قدمتش به ۵ هزار سال قبل می‌رسد.
جالب این است که بر اساس مطالعاتی که صورت گرفته است این فرد ۶ الی ۹ ماه پس از انجام این عمل جراحی زنده بوده که دلیل آن رشد استخوانی در محل برش جمجمه بوده است.
قدیمی ترین بازی تخته ای
تصویری از تاس‌های کهن ترین تخته نرد جهان که به همراه ۶۰مهره ی آن در شهر سوخته کشف شده است.این تخته نرد بسیار قدیمی تر از نردی است که در گورستان سلطنتی «اور» در بین النهرین پیدا شده بود.
یک خط کش چوبی باستانی با دقت نیم میلی متر در شهر سوخته یافت شده است.
تعدادی لوله‌های سفالی در شهر سوخته پیدا شده که احتمالاً جهت آب‌رسانی یا دفع فاضلاب استفاده می‌شده است.
پارچه‌هایی که در شهر سوخته یافت شده مطلقاً در هیچ کجای ایران یافت نشده است.
صنایعی مانند ریسندگی، خراطی، معرق‌سازی، مرمرسازی، سفال‌گری، مهرسازی، حصیربافی و ساخت ابزار فلزی در شهر سوخته رواج داشته است.
ساکنان شهر سوخته کفش تولید می‌کرده‌اند و صنعت کفاشی داشته‌اند. و بسیاری از یافته های جالب دیگر.
گورستان شهر سوخته
در بخش جنوب و جنوب غربی شهر سوخته در فضای ۲۰ الی ۲۵ هکتار گورستان شهر قرار دارد. بر اساس تراکم قبور تخمین زده می‌شود حدود ۲۰ الی ۳۷ هزار قبر در این بخش وجود داشته باشد.
کاوش های انجام شده ۱۰ نوع مختلف قبر در گورستان دیده می شود که نمونه از آنها بیشتر رایج بوده است. گودال های دو قسمتی ساده و سردابه ای را شامل می‌شود.
وجود این تنوع در قبور حاکی از آن است که اقوام مختلف با تفکرات و آیین های مختلف در این شهر در کنار هم زندگی می کردند و قادر بودند به راحتی و بدون ممنوعیت آیین های خاکسپاری خود را اجرا کنند.
اصولاً این قبرها به اینگونه است که یک ورودی دارد و بعد از هفته یک ساله عمودی در زمین اتاقکی به صورت نیم دایره در داخل زمین کنده شده که تدفین در آنجا انجام می شود. هنگامی که مراسم تدفین تمام می‌شده است هدایا و اشیای که لازم بود در قبر گذاشته شده و درب ورودی این اتاقک با خشت و بسته می‌شده است. سپس از حفره که قبلا کنده بودند را با خاک پر می کردند. بنابراین خاک مستقیماً روی فرد فوت شده و یا هدایا و اشیایی که داخل اتاقک قرار می‌گرفت ریخته نمی شده است. این یکی از دلایل مهمی است که به سالم ماندن ظروف و محتویات داخل قبر ها کمک کرده است.
موزه باستان شناسی شهر سوخته
بسیاری از آثار کشف شده در این شهر اعجاب انگیز، همراه گروه ها و اسکلت های ساکنین اولیه این شهر را میتوانید روبروی محوطه شهر سوخته در یک موزه پیدا کنید.
در اين موزه يافته‌های شهر سوخته شامل؛ اشيای سفالی، سنگی، پيکرک‌ها، مهره‌ها در ويترين‌هايی به نمايش گذاشته شده‌اند.
با دیدن اجسادی که از گورستان شهر سوخته به دست آمده است یک مسئله خیلی جالب است و آن روش دفن این اجساد است که به صورت جنینی دفن شده‌اند.
احتمالا آنها اینطور فکر می‌کردند که همان‌طور که به دنیا می‌آیند باید همان‌طور هم دنیا را ترک کنند. نقطه قابل توجه دیگری که در این قبور وجود دارد این است که زن و شوهر معمولاً در یک قبر کنار هم دفن می‌شدند. به این شکل که کسی که زودتر از دنیا می رفت بعد از فوت همسرش نبش قبر می شد تا بتواند در آن دنیا هم همسرش را کنار خود داشته باشد.
و این نشان می دهد که روابط خانوادگی در ایران باستان هم از اهمیت بالایی برخوردار بوده است.
از انواع پارچه جواهرات لوازم آرایشی آنچه که روایت کردیم بخشی از شگفتی های شهر سوخته بود.
آنچه که مسلم است هیچ کدام از این نشانه ها برای درک این که مردمان این شهر چطور در پنج هزار سال قبل به این پیشرفت رسیده بودند کافی نیست.
و اصلاً چه به روز ما آمده است به اندازه ۵ هزار سال از آنها پیشرفته تر نیستیم. در پشت نقاب اخرایی کویر تمدنی شگرف و حیرت انگیزمنتظر ماست تا رد پاهای آنها را دنبال کنیم و به گذشته درخشان ایران زمین پی ببریم.
در پایان تصویری زیبا ببینید از شهر سوخته که در بر اثر بارش برف بی سابقه زمستان ۱۳۹۲ در منطقه سیستان سفید پوش شد.
