شهر تاریخی “دهانه ی غلامان” در شهرستان زهک تنها شهر باقی مانده از دوران هخامنشی است و زمانی که در بستر هیرمند آب جریان داشت از اهمیت و عظمتی شگرف برخوردار بوده است. این شهر، با انتقال آب از یکی از شعبه‌های رودخانه هیرمند مشروب شده و با وجود زمین‌های مساعد کشاورزی و نیز محیط نیزارهای اطراف هامون تغذیه می‌شده است.
بقایای این شهر تاریخی در محوطه‌ای به طول تقریبی ۴ تا ۵ کیلومتر قابل رویت است. این شهر را باستان شناسان ایتالیایی در سال ۱۹۶۰ میلادی کشف و از سال ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۵ میلادی این محل را حفاری کردند.
باستان شناسان، یکی از عوامل اصلی متروک شدن این شهر را بعد از ۲۰۰ سال سکونت، خشک شدن ناگهانی بستر رودخانه هیرمند می‌دانند.
محققان بر این باورند که از سایه ی دیوارهای شهر بعنوان تقویم و ساعت استفاده می شده است و از این شهر در کتیبه های تخت جمشید و بیستون، درانگیانا یا درانجانای هخامنشی نامبرده شده که ابتدا به صورت شهر بنا گردیده است که دارای ۲۷ ساحتمان اداری، عمومی، مذهبی، صنعتی و نظامی بوده است.
دهانه غلامان از نوادر شهرهای خشتی و گلی سالم باقی مانده دوران هخامنشی است که به نقل از هرودت این سرزمین، سومین ساتراپ از ۲۸ ایالت بوده که بالاترین مالیات و خراج را به دولت وقت می پرداخته تا آن حد که که کوروش هخامنشی به پاس خدماتشان لقب آریاسپ (انصار، یاریگران ایران زمین) و اورگت (خیر و نیکوکار) به آن ها می دهد.
دهانه غلامان دارای ساختمان‌های بزرگ عمومی، معبد، محله‌‌های مسکونی، خیابان، آبراهه، محله‌‌های نظامی و صنعتی میباشد. این شهر تنها مکان باستانی دوران هخامنشیان است که حاکمیت ایران را بر نواحی شرقی به خوبی نشان می‌‌دهد.
این شهر از جهات گوناگونی دارای اهمیت میباشد از یک سو تنها شهر خشت وگلی از روزگار هخامنشیان است که در آن بر خلاف سایر آثار و شهری به جا مانده از این دوره نشانگر زندگی پادشان و کاخ‌های مربوط به آنها می‌توان به وضوح زندگی مردم عادی و خانه‌های آنها را در کنار ساختمان‌ها و بناهای عظیم عمومی یا دولتی مشاهده کرد.
از آثار کشف شده در این شهر تاریخی می توان به ظروف سفالی، لوله های استوانه ای سفالین، فضای سردخانه، نقش کنده ها و نقاشی های دیواری منحصر به فرد، سکو، اجاق ها، حوضچه ها و… اشاره کرد.
آدرس شهر باستانی دهانه غلامان:
استان سیستان و بلوچستان، ۴۴ کیلومتری شهر زابل، ۲ کیلومتری روستای قلعه نو، شهر باستانی دهانه غلامان
فیلم از: رضا دادور
