سیک به معنی شاگرد، از ادیان برخاسته از شبه قاره هند است. از لحاظ فکری، این دین کوششی به منظور هماهنگی دو دین هندو و اسام است که در اثر تجربهی شخصی مصلح به نام گورونانک ظهور کرد (خانه فرهنگ جمهوری اسامی در بمبئی، ۱۳۸۴ : ۶۶ و ۶۷). با زاهدانی ها همراه باشید تا اطلاعات جالبی در مورد سیک ها و زندگی آنها در شهر زاهدان به شما ارائه دهیم.
عبادتگاه این قوم گورودوا یا گودواره نام دارد (کریمیان بستانی، ۱۳۸۲ :۸۴) مسأله مهم نزد سيك ها پس از كتابشان آدى گرانت پنج‌كاف است كه در واقع پنج كلمه بهزبان سانسكريت است، كه با حرف كاف شروع مى‌شود. سيك ها هر كس را كه به اين پنج كاف پايبند نباشد پاتيت يعنى مرتد مى‌خوانند. اين پنج كاف كه سيك ها بر التزام به آن اصرار دارند، طبق گفته فوزى و بارندر عبارتند از:
کِس: يعنى مو كه هر سيك منتسب به خالصه بايد از آن مواظبت كند. خالصه معتقد است، كه نبايد موى سر و صورت كوتاه شود يا چيزى از آن چيده شود.
كنگا: شانه اى است كه هر سيك آن را همراه خود دارد تا هنگام ضرورت و يا هرگاه كه بخواهد، مويش را شانه كند.
كچه: شلوارى است كوتاه كه از زانو فراتر نمى‌رود و شبيه شلوار كوتاه نظامى است.
كرا: دستبندى فوالدى است كه هر سيك آن را به مچ دست راستش مى‌بندد و نزد آنان بيشتر به عنوان يك حرز است و مى‌پندارند كه اين دستبند، شر و بدى را از آنان دور مى‌كند.
کرپان: خنجريا چاقويى است از فوالد كه هر مرد سيك آن را به كمر مى‌بندد و آنطوركه برمى‌آيد، نمايانگر شخصيت نظامى سيك ها و مبتنى بر فلسفه قدرتى است، كه گوروگوبيند سينگ آن را بنا نهاده است (توفیقی، ۱۳۸۹)
سیک ها، مهاجرانی از کشورهای هند و پاکستان بوده که به عنوان کارگران خط آهن کویته – زاهدان، اولین و قدیمی ترین مساکن و عبادتگاه ها خود را در شهر زاهدان ساختند. آن ها تحت فرمان انگلیسی ها مسئول نگهداری آذوقه ای بودند که از هند به دزداب ارسال می شده است. بعضی از آن ها در کنار این شغل، به فروش لوازم یدکی برای اتومبیل های عبوری و مواد غذایی برای کارگران راه آهن و بعضی از ساکنان محلی می پرداختند. بیشترین آمار سیک ها مربوط به سال های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۵ می باشد که در این شهر زندگی می کردند و بنا به روایتی، رضاشاه پهلوی با دیدن سیک های عمامه به سر در این شهر، نام آن را از دزداب به زاهدان تغییر داد (کریمیان بستانی، ۱۳۸۲ : ۸۸-۷۹ .)
در دوره پهلوی، سیک ها فضای هندوستان را با ویژگی های مخصوص آن سرزمین، لغات فراوان انگلیسی، مصرف مشروب های الکلی و فروشندگی آن، خوردن و فروختن غذاهای بومی هند و پوشیدن و رواج دادن لباس ها و پارچه های هندی به این شهر آوردند (ذکریازاده امیری، ۱۳۶۷ :۱۶ .)
روابط سیک ها با اغلب مردم حالت رسمی دارد. آن ها جز در موارد بسیار اندک با افراد غیرسیک رفت و آمد خانوادگی ندارند و این امر موجب گشته است که تقریبا از جامعه طرد شوند و در حاشیه قرار بگیرند، هرچند حوزه ی اجتماعی و یا محله ی آن ها در مرکز شهر واقع شده است باز هم نتوانسته کمک چندانی به آن ها بکند (کریمیان بستانی، ۱۳۸۲ :۹۰)
عمده ترین محل سکونت سیک ها در شهر زاهدان، در محل چهارراه چه کنم و خیابان سعدی و امام خمینی و خیابان باقری است؛ این محله دارای بافتی قدیمی و کوچه های باریک است و با توجه به حضور سیک ها، با پوشش و هیبتی متفاوت، با ویژگی های خاص خود قابل تمییز از سایر نقاط شهر است. سیک ها محله و راسته ی خاص خود را پیرامون گودواره پی افکندند؛ گودواره پایگاه اصلی و منحصر به فرد همه ی مراسم دینی، جشنها و سوگواری های مذهبی سیک ها است که در سال ۱۳۰۲ خورشیدی، به همت سیک های مهاجر و مقیم زاهدان شکل گرفت و بعدها قسمت هایی به آن اضافه و نوسازی گردید.
در کنار معبد، کنسول هند قرار دارد که بر خاف معبد، از نظر معماری دارای سبکی جدید می باشد. خانه ها در اطراف معبد و کنسول با سقفی گنبدی و خشتی بنا شده اند. چوب هایی که در سقف خانه ها به رفته، در دوره پهلوی اول ورودی خانه ها کوتاه از هند وارد شده است. در است، به نحوی که با خم شدن می توان وارد شد. سیک ها مردگانشان را در مکانی دور از محل زندگیشان با هیزم میسوزانند و بعد خاکستر مرده را جمع کرده و به معبد میبرند. گورستان یا همان محل سوزاندن اجساد و مردگان آن ها در شمال شرقی زاهدان بین تقاطع چهل متری جام جم و خیابان مرادقلی قرار داشت اما در حال حاضر به کلاته کامبوزیا در شمال شهر انتقال یافته است
نگاه فرهنگي جامعه سيك حاكي از آن است كه حضور آن ها در ايران، به دليل تحقق رضامندي تجاري در فضاي مساعد اقتصادي در كوتاه مدت بوده و نه به منظور پذيرش قراردادهاي اجتماعي سرزمين مقصد و تحليل تدريجي در فضاي فكري و فرهنگي ايران. در واقع، همين ضرورت، يعني حفظ آداب و رسوم و فضاي فكري و فرهنگي سرزمين مبدأ، آنان را واداشت تا با تأسيس مراكز فرهنگي و آموزشي خاص سيك ها، نسل آتي را حافظ آداب و رسوم خود و آماده براي حضور در موطن اصليشان پرورش دهند (ریاحی،۱۳۹۰ :۲۳ .) مدرسه خصوصی آن ها در خیابان سعدی قرار دارد و دارای کلاس هایی تا پایه هشتم است. در این مدرسه به دو زبان انگلیسی و هندی تدریس می شود و همه معلمان هندی اند (کریمیان بستانی، ۱۳۸۲ :۸۹٫))
منبع: مجله کاو
نویسنده: سحر رستگار ژاله
عکاس: مسعود شیخ ویسی
بسیار جالب بود😍