معرفی کتیبه سردر موزه پست و تلگراف شهر زاهدان
اماکن تاریخی جزء ویژگی جدایی ناپذیر و اساسی شهرها است که پرداختن به معیارها و شاخص های اصلی آن ها کمک شایانی به معرفی و شناخت فرهنگ و هویت تاریخی یک منطقه می نماید. بر اساس اسناد و مدارک موجود باقی مانده میتوان تاریخ و هویتی برای یک سرزمین مشخص کرد. شهر زاهدان با قدمت نه چندان زیاد خود از این قاعده مستثنا نیست. ساختمان موزه پست و تلگرام زاهدان یکی از این دسته ساختمان هایی است که با توجه به عناصر و ویژگی های معماری آن می تواند یکی از شاخصه- های فرهنگی منطقه محسوب شود. در این مقاله سعی شده است تا با معرفی کتیبه سردر موزه پست و تلگرام زاهدان و تعیین برخی ویژگی های آن به اهمیت این کتیبه و نقش آن در ایجاد هویت شهر زاهدان پرداخت.
موقعیت و سابقه تاریخی بنا در شهر زاهدان:
بنای موزه پست و تلگراف زاهدان در خیابان طالقانی شهر و در کنار بازار طلا فروشان واقع شده است. بنا به مدارک و اسناد موجود (کتیبه ورودی ساختمان) این بنا در زمان حکومت پهلوی اول به سال ۱۳۱۱ ه. ش ساخته شده و تا اواخر سال ۱۳۸۲ ه. ش به حیات خود ادامه داده است. موزه پست با نام اداره ایالتی پست و تلگراف بلوچستان و سیستان ازجمله ساختمان های اداری است که در اوایل حکومت پهلوی برای انجام مراسلات پستی بنا گردید. در ساخت بنای پست قدیم زاهدان از هنر معماران یزدی استفاده شده و آنها نیز معماری سنتی منطبق بر آب وهوای کویری را در این بنا اجرا کردند. کتیبه موزه پست و تلگراف مربوط به ایوان شرقی (سردر ورودی) آن است که به صورت ترکیبی از خطوط ثلث و نسخ بر روی زمینه گچی، نگاشته شده است.
کتیبه سردر (متن کتیبه) :
ازآن جهت که ساختمان موزه، نخست برای انجام امور پستی استان سیستان و بلوچستان ساخته شده، کتیبه ی سردر ورودی ساختمان در جهت معرفی اداره مذکور در سال های فعالیت اداری آن نوشته شده است. وزارت پست و تلگراف و تلفن »اداره ایالتی پست و تلگراف بلوچستان و سیستان» »زاهدان « همانطور که در تصویر مشاهده می شود در سمت راست قالب قهوه ای، نام نقاش «پرجند نافعی» ذکر شده است؛ و در سمت چپ سال نگارش آن نوشته شده است. همان طور که قبلا بیان شد خط نوشته شده ترکیبی از خطوط ثلث و نسخ است، اما با توجه به شیوه نگارش آن می توان به این نکته که این هنرمند از مهارت بالایی در نگارش و تزئین کتیبه برخوردار نبوده است پی برد.
مشخصات فنی:
ایــن کتیبــه بــر روی زمینــه انــدود گــچ، بـه ابعـاد ۲۲۰ * ۱۵۰ سـانتی متـر بـه خـط ترکیبـی خطـوط نسـخ و ثلـث نوشـته شـده اسـت.
تزئینات و نقوش خوشه های گندم:
خوشه های گندم نشانه ای از باروری و منسوب به خورشید است. همچنین نمادی از اندیشه ی جوانه زدن و روییدن؛ یعنی امکان پیشروی هر نیروی بالقوه ای است. خوشه یک معنای نمادین دارد که بر معنای فرد بودن نیز تأکید می ورزد؛ مفاهیم تکامل و نظارت را که ذاتی از نمادپردازی دسته است، بر مفهوم باروری یا تکثیری که در یک بافه ی تنها وجود دارد، می افزاید. به طورکلی، تمامی دسته ها، خوشه ها و شاخه ها، نیروی معنوی را می مانند که در جهت هدفی خاص، باهم ترکیب و هدایت شده اند.
شیر و خورشید:
شیر و خورشید نشانی است که تا پیش از انقلاب اسامی ایران در سال ۱۳۵۷ نماد ملی ایران بود. این نشان تلفیقی از سنن کهن میان رودان، ایران، عرب، ترک، یهودی و مغول است. شیر و خورشید در اصل نشان ستاره بینی خورشید در صورت فلکی اسد (شیر) در منطقه البروج بوده است. در دوران حکومت سلسله های ترک مت و از حدود قرن ششم هجری، عال شیر و خورشید از ستاره بینی وارد کارهای هنری در قلمرو اسامی از مصر تا آسیای میانه شد. از دوران سلجوقیان سکه هایی با نقش شیر و خورشید می توان یافت و سپس این نشان از قرن نهم هجری (پانزده میلادی)، به طور ناپیوسته بر روی پرچم های ایران نقش بسته است. نشان شیر و خورشید در هر دوره ای از تاریخ به صورت مختلفی تعبیر شده است. در ابتدا تنها نشانی ستاره بینی بوده است نه مظهر حکومت. در دوران صفویه این نشان تعبیری شیعی/ ایرانی پیدا می کند. از زمان شاهان بعد از آقامحمد خان قاجار و همزمان با تحولات فکری و اجتماعی در آن زمان، تعبیر شیعی به تدریج کمرنگ می شود. در این دوران است که این نشان به اشتباه به ایران قبل از اسلام نسبت داده می- شود.
قدیمی ترین پرچم شیر و خورشیددار شناخته شده به سال ۸۲۶ هجري قمری، (حدود ۱۴۲۳ میلادي) همزمان با دوره ی تیموریان برمی گردد. این پرچم در مینیاتوري از شاهنامه شمسالدین کاشانی (یک منظومه از جهانگشایی مغولان) به تصویر کشیده شده است. این مینیاتور که حمله مغوالن به حصار شهر نیشابور را نشان می دهد. سربازانی را نشان می دهد که پرچمی مزین به نشان شیر و خورشید در کنار پرچمی دیگر مزین به هلال ماه حمل می کنند.
آرم اداره پست و تلگراف شهر زهدان:
این آرم که به صورت تلفیقی از دو نماد شیپور و رعدوبرق است، شاید برگرفته از این جمله معروف هرودت، مورخ نامدار یونانی در رابطه با چاپاران (پستچی های) دوره هخامنشی باشد که می گوید: نه برف، نه باران، نه گرما و نه تاریکی شب، چاپاران ایرانی را در رسیدن به مقصد بازنمی دارد. گویا علت استفاده اداره پست و تلگراف دوره ی پهلوی از این نماد، به دلیل فلسفه معنایی این جمله بوده که نشانگریک معنی و مفهوم کاملا منسجم و مفهوم دار برای اینچنین ارگانی بوده است.
از بررسی مختصر نقوش کتیبه ی سردر موزه پست و تلگراف شهر زاهدان میتوان دریافت که اداره مذکور با دقت و ظرافت کامل نسبت به انتخاب نمادهای رایج ایرانی کهن و با تکیه بر مفهوم و معنای این نشان ها اقدام نموده است. بدون تردید انتخاب چنین نمادهایی برای اداره پست و تلگراف دارای فلسفه ای خاص بوده که نشان از اهمیت کار و تأکید بر انجام خدمات پستی مناسب بوده است. نقش شیر و خورشید به عنوان یک نشان ملی ایرانی، تاج به عنوان نشانگر موفقیت و دستیابی به برترین هدف، خوشه های گندم به عنوان برکت و نیروی معنوی که در جهت هدفی خاص، باهم ترکیب و هدایتشده اند؛ و همچنین نماد اداره پست (رعدوبرق و شیپور) که بیانگر مفهوم سخن هرودت یونانی: «نه برف، نه باران، نه گرما و نه تاریکی شب، چاپاران ایرانی را دررسیدن به مقصد بازنمیدارد» است.
نویسنده: یاسین صدقی
منبع: مجله کاو
به نظرم اون قاب قهوه ای نوشته بیرجند نافعی چون نام پرجند نام متداولی نیست