خانه ملک از اولین ساختمان های ساخته شده در شهر زاهدان است که در آن بتن به کار رفت،(علیرضا ملک اما می گوید بتن در ساختمان تجارتخانه استفاده شده و خانه مصالح بتنی ندارد) که دو سال پس از ورود محمد شفیع ملک به منطقه زاهدان دست به ساخت آن زدند. این خانه در خیابان فردوسی واقع است و تجارتخانه در خیابانی معروف به کامبوزیا که امروزه با عنوان امام خمینی ۴۹ شناخته می شود و با ابزار ساختمانی وارده از هندوستان ساخته شد. اصوال مصالح ساختمانی مورد نیاز اعم از چوب و سیمان و فلز از هند وارد می شد.
در پشت ساختمان زمین تنیس و استخر وجود داشته است. امروز از استخر خبری نیست و جای خالی زمین تنیس با دو ستون تور دیده می شود. طاق نمای پشتی خانه در حال فرو ریختن است و در نگاه اول مسکونی به نظر نمی رسد. اما ابهت سال های دور این خانه در حجم درخت ها و باغچه ها و ستون های ورودی به فضای سبز سمت چپ حیاط بزرگ خانه، جای زمین تنیس، حوض چند ضلعی بزرگ و بعضی وسایل قدیمی موجود در منزل قابل مشاهده است. خانه ای ساکت و دنج که سقوط یکی از کاج ها، ضمن گرفتن نمای جلویی خانه بر حزن و تنهایی اش افزوده است.
در ورود به خانه، دیوار کوتاهی تعبیه شده است که یادآور نوعی حجاب برای خانه است، پشت دیوار یک نیمکت بدون تشکچه بسیار قدیمی، باقیمانده از سینما ملک قرار دارد. گفته می شود این نوع نیمکت قدیمی ترین مدل صندلی سینما در دنیا بوده است و می تواند ارزش تاریخی زیادی در شناخت تاریخ صنعت سینما داشته باشد.
روی بهارخواب که پس از دیوار در معرض دید است دو تخت قدیمی در طرفین دیده می شود که مشخص است محل نشستن تابستانی بوده است. این خانه تا سال ها یکی از بزرگترین و زیباترین خانه های شهر بوده است، شكل پلان اصلی بنای فوق مستطيل می باشد.
خانه به صورت يك كوشك در وسط يك محوطه بزرگ قرار دارد، اين بنا از جمله محدود بناهای كوشكی شهر زاهدان است. دارای دو درب ورودی در ضلع شرقی و یک درب ورودی در ضلع غربی، هفت اتاق، مطبخ، باغچه ها، حمام، سرويس های بهداشتی و دو رواق در بدنه های شرقی و غربی است.
ساختمان اصلی در وسط بنا هم در ضلع شرقی و هم در ضلع غربی به صورت بهارخواب اجرا شده است. این بنا به صورت راهرو و اتاق های تودرتو ساخته شده است. ميانگين اندازه اتاقها در اين خانه ۶ در ۵٫۹ متر مربع است. در گوشه جنوب شرقی حياط بزرگ، ساختمان های قديمی وجود دارد كه زمانی مورد استفاده خدمتكاران و كارگران خانه بوده است.
دورتادور این ساختمان ها یک تیغه آجری وجود داشته که سبب تفکیک این قسمت از حیاط بنا میشده است. (آرشیو اسناد و گزارش های ثبتی میراث فرهنگی، ۱۳۹۲)
محمدتقی ملک نقل کرده است که خانه شان سال ها محل اقامت غالب اشخاص مهمی بوده که به شهر وارد میشده اند، وقتی رضاشاه پهلوی در سال ۱۳۰۸ به دزداب آمد، ابتدا قرار بوده که به خانه ملک وارد شود اما بعد به دلیل اینکه صاحب خانه تبعه ی ایران نبود، این قرار را تغییر دادند. رضا شاه در خانه ی ارباب مهدی سکونت گرفت اما آقای ملک گفته است که در عین حال بسیاری از وسایل خانه ی پدری اش برای استفاده ی شاه به آنجا برده شد. مثال میز نهارخوری مجلل، موتور برق و حتی ماشین شورلتی که به گفته ی آقای ملک، شاه بر آن سوار شده است. (سلطانی، ۱۳۷۷ ،۴۶)
نویسنده و عکاس: کلثوم بزی
منبع: مجله کاو / مجله معمار
